 Najpoznatiji
roman Ive Andrica, „Na Drini ćuprija“ (1945), hronološki
prati četiri veka zbivanja oko velikog mosta preko rijeke Drine
u Višegradu, koji je izgradio veliki vezir Mehmed paša
Sokolović, porijeklom iz tih krajeva. Godine 1516. Mehmed paša
je, prema vladajućem običaju uzimanja „danka u krvi“,
kao srpski dječak na silu odveden u tursku vojsku i poturčen
da bi se kasnije uzdigao ljestvicama vlasti i postao prvi do
sultana. Kao moćnik, odlučio je da u rodnom kraju podigne zadužbinu,
veliki kameni most na jedanaest lukova. Most je integrativna
tačka romaneskne naracije i njen glavni simbol. Sve prolazi,
samo on ostaje da ukaže na trošnost ljudske sudbine.
Most je mjesto dodira istorijski verifikovanih ličnosti i bezimenih
likova koji su plod piščeve imaginacije. Roman „Na
Drini ćuprija“ u kojem se uglavnom dosledno hronološki
opisuje svakodnevni život višegradske kasabe je, zapravo,
„višegradska hronika“, pandan „Travničkoj
hronici“ i „Omer paši Latasu“ koji je
„sarajevska hronika“: u sklopu toga hronikalnog
troknjižja Ivo Andric pripovjeda o „turskim vremenima“
u Bosni. Roman počinje dugim geografskim opisom višegradskog
kraja i navođenjem više legendi o nastanku mosta, od kojih
je posebna markantna ona o uzidivanju hrišćanske djece
u jedan od stubova. Porijeklo legende je u nacionalnom mitu
i epskoj viziji sveta koja je književni ekvivalent toga
mita. Legende su po pravilu paralelne, imaju hrišćansku
i muslimansku verziju. Kraj romana pada u 1914.godinu kada su
trupe austrougarske monarhije, u povlačenju, ozbiljno oštetile
most. Sa rušenjem mosta izdiše i Alihodža, jedan
od najčešće pominjanih likova, koji simbolizuje kraj starih
vremena. Izmedu početka i kraja romana, izmedu građenja i rušenja
mosta, širi se pripovjedački luk dug četiri stotine godine
u kojem, u formi vrlo razvijenih epizoda, zapravo, cijelih priča,
Andrić niže sudbine višegradskih ljudi, svih vjera.
„Na Drini ćuprija“ je po načinu tvorbe „novelistički
roman“ jer nastaje nizanjem brojnih priča koje mogu stajati
i samostalno. U tom romanu pisac je sproveo punu ciklizaciju
svojih „višegradskih priča“, pa je tako od
jednog tematskog ciklusa, postupkom ulančavanja nastala složena
hronika. Neke likove iz romana „Na Drni ćuprija“
susrećemo i u Andrićevim pripovjetakama (npr. Ćorkan, Toma Galus).
Slika društva, datog u istorijskom
presjeku,
u romanu „Na Drini ćuprija“ toliko je razuđena
i slojevita da se može reći kako pisac-hroničar iz nadtemporalne
tačke tvorca jedne moderne legende „vidi kroz vreme“,
prozire njegovu suštinu i raspoznaje i svjedoči ograničenost
ljudskih moći, podjednako onih koji veruju da moć imaju i
onih koji tu moć nikako nemaju. Most, kao nijemi svjedok,
pamti ukrštaj i prividno trpeljivo prožimanje, a
u stvari antagonizam različitih kultura, vjera i tradicija
i dvije civilizacije, istočne i zapadne. Most je, zapravo,
postojana, jedina nepromenljiva, vječita tačka na kojoj se
trenje i komešanje što neminovno porađaju sukobe
(na nivou likova i na nivou država) osjeća i vidi jasnije
nego drugdje, u gotovo kristalno čistom, opredmećenom obliku.
Roman o mostu se, kao i većina drugih Andrićevih romana i
pripovjedaka hrani istorijom Bosne, zemlje razmeđa na kojoj
se sustižu i miješaju evropska i azijska religija i način
života, vode ratovi i mirnodopske medukonfesionalne i
političke borbe, i sklapaju kratka i varljiva primirja. Kao
zemlja protivrječnosti Bosna njedri osobenu kulturu življenja,
punu vitalizma ali i atavizma. Ljudi koji se, igrom sudbine,
zatiču na takvoj pozornici, igraju samo kratkotrajne dramske
epizode u velikom pozorištu istorije.
|
