 U
Matici rođenih crkve Svetog Ivana Krstitelja u Travniku, pod
rednim brojem 70, stoji da je 9.oktobra 1892.godine rođen Ivan,
sin Antuna Andrića, podvornika i Katarine Andrić, rođene Pejić.
Budući veliki pisac rodio se u Travniku sticajem okolnosti,
dok mu je mati boravila u gostima kod rodbine. Andrićevi roditelji
bili su Sarajlije: očeva porodica decenijama je bila vezana
za ovaj grad u kojem se tradicionalno bavila kujundžijskim
zanatom. Osim bavljenja istim poslom, članove roda Andrićevih
vezivala je i zla kob tuberkuloze: mnogi piščevi preci,
uključujući i sve njegove stričeve, podlegli su joj u mladosti,
a sam Andrić bez oca je ostao kao dvogodišnji dječak. Suočavajući
se sa besparicom, Katarina Andrić svoga jedinca daje na čuvanje
muževljevoj sestri Ani i njenome mužu Ivanu Matkovšik
u u Višegrad. U gradu koji će, više nego ijedno drugo
mesto, obilježiti njegovo stvaralaštvo, gledajući
svakodnevno vitke stubove na Drini ćuprije, Andrić završava
osnovnu školu, a potom se vraća majci u Sarajevo, gde 1903.godine
upisuje Veliku gimnaziju, najstariju bosansko-hercegovačku srednju
školu. Za gimnazijskih dana, Andrić počinje da piše
poeziju i 1911.godine u Bosanskoj vili objavljuje svoju prvu
pjesmu „U sumrak“. Kao gimnazijalac, Andrić je vatreni
pobornik integralnog jugoslovenstva, pripadnik je naprednog
nacionalističkog pokreta „Mlada Bosna“ i strastveni
je borac za oslobođenje južnoslovenskih naroda Austrougarske
monarhije.
Dobivši stipendiju hrvatskog kulturno-prosvetnog društva „Napredak“, Andric oktobra meseca 1912. godine zapocinje studije na Mudroslovnom fakultetu Kraljevskog sveucilišta u Zagrebu. U gradu na Savi, on pomalo uci, pomalo posecuje salone, družeci se sa zagrebackom inteligencijom od koje ce na njega posebno veliki uticaj imati dvadeset godina stariji Matoš. Naredne godine prelazi u Bec gde sluša predavanja iz istorije, filosofije i književnosti. Becka klima mu ne prija i on, hereditarno opterecen osetljivim plucima, cesto boluje od upala. Obraca se za pomoc svom gimnazijskom profesoru i dobrotvoru, Tugomiru Alaupovicu, i vec sledece godine prelazi na Filosofski fakultet Jagelonskog univerziteta u Krakovu. Intenzivno uci poljski jezik, upoznaje kulturu i sluša predavanja vrhunskih profesora. Sve vreme piše refleksivne pesme u prozi, a u junu mesecu 1914. godine Društvo hrvatskih književnika u Zagrebu objavljuje mu šest pesama u prozi u panorami Hrvatska mlada lirika.
Na Vidovdan, 28. juna 1914. godine, na vest o sarajevskom atentatu i pogibiji Nadvojvode Franaca Ferdinanda, Andric pakuje svoje oskudne studentske kofere i napušta Krakov: zatomljeni instinkt bivšeg revolucionara goni ga u zemlju, na poprište istorije. Odmah po dolasku u Split, sredinom jula, austrijska policija hapsi ga i odvodi prvo u šibensku, a potom u mariborsku tamnicu u kojoj ce, kao politicki zatvorenik, ostati do marta 1915. godine. Medu zidovima marburške tamnice, u mraku samice, „ponižen do skota“, Andric intenzivno piše pesme u prozi.
Po izlasku sa robije, Andric biva bacen u
konfinaciju u Ovcarevo i Zenicu gde ostaje sve do leta 1917.
godine. Zbog ponovljene bolesti pluca, odmah odlazi na lecenje
u Zagreb, u cuvenu Bolnicu Milosrdnih sestara, stecište
hrvatske inteligencije koja se klonila ucešca u ratu,
na strani Austrije. Tu Andric, zajedno sa konte Ivom Vojnovicem,
docekuje opštu amnestiju i aktivno se ukljucuje u pripreme
prvog broja casopisa Književni jug. Istovremeno, pažljivo
dovršava knjigu stihova u prozi koja ce pod nazivom Ex
Ponto biti objavljena u Zagrebu 1918. godine sa predgovorom
Nika Bartulovica. U Zagrebu ga i zatice slom Austrougarske
monarhije, a potom i ujedinjenje i stvaranje Kraljevine Srba,
Hrvata i Slovenaca. U danima koji neposredno prethode formalnom
ujedinjenju, Andric u tekstu „Nezvani neka šute“
objavljenom u zagrebackim Novostima, oštro odgovara na
prve simptome nesloge u državi koja još nije ni
stvorena i poziva na jedinstvo i razum.
Nezadovoljan atmosferom u Zagrebu, Andric ponovo moli pomoc dr Tugomira Alaupovica i vec pocetkom oktobra 1919. godine pocinje da radi kao cinovnik u Ministarstvu vera u Beogradu. Sudeci prema pismima koja piše prijateljima, Beograd ga je srdacno prihvatio i on intenzivno ucestvuje u književnom životu prestonice, družeci se sa Crnjanskim, Vinaverom, Pandurovicem, Sibetom Milicicem i drugim piscima koji se okupljaju oko kafane Moskva. Vec pocetkom 1920. godine Andric zapocinje svoju vrlo uspešnu diplomatsku karijeru postavljenjem u Poslanstvu pri Vatikanu. Te godine zagrebacki izdavac Kugli objavljuje novu zbirku pesama u prozi Nemiri, a izdavac S. B Cvijanovic iz Beograda štampa pripovetku „Put Alije Ðerzeleza“.
S jeseni 1921. godine Andric je postavljen
za cinovnika u Generalni konzulat Kraljevine Srba, Hrvata
i Slovenaca u Bukureštu, a iste godine zapocinje saradnju
sa Srpskim književnim glasnikom objavljujuci u broju
8 pricu „Corkan i Švabica“. Godine 1922.
premešten je na  rad
u Konzulat u Trstu. Tokom te godine štampa još dve
pripovetke („Za logorovanja“ i „Žena
od slonove kosti“), ciklus pesama „Šta sanjam
i šta mi se dogada“ i nekoliko književnih
prikaza. Pocetkom 1923. godine on je vicekonzul u Gracu. Buduci
da nije završio fakultet, preti mu otkaz u Ministarstvu
spoljnih poslova. Izmedu mogucnosti da fakultet završi
državnim ispitom ili odbranom doktorata, Andric bira
drugu mogucnost i u jesen 1923. godine upisuje se na Filosofski
fakultet u Gracu. Tokom ove godine Andric je objavio nekoliko
pripovedaka od kojih se neke svrstavaju medu njegova najznacajnija
prozna ostvarenja: „Mustafa Madžar“, „Ljubav
u kasabi“, „U musafirhani“ i „Dan
u Rimu“. U junu mesecu 1924. godine u Gracu je odbranio
doktorsku tezu Razvoj duhovnog života u Bosni pod uticajem
turske vladavine. Petnaestog septembra, pošto je odbranio
doktorat, stice pravo da se vrati u diplomatsku službu.
Krajem godine prelazi u Beograd u Politicko odelenje Ministarstva
inostranih dela. Ove godine pojavljuje se Andriceva prva zbirka
prica u izdanju Srpske književne zadruge u koju, pored
nekih vec objavljenih u casopisima, ulaze i nove – „U
zindanu“ i „Rzavski bregovi“. Na predlog
Bogdana Popovica i Slobodana Jovanovica, godine 1926, Ivo
Andric biva primljen za clana Srpske akademije nauka i umetnosti,
a iste godine u Srpskom književnom glasniku objavljuje
pripovetke „Mara milosnica“ i „Cudo u Olovu“.
Oktobra meseca biva postavljen za vicekonzula Generalnog konzulata
Kraljevine Jugoslavije u Marseju. Sledece godine, tri meseca
provodi na radu u Generalnom konzulatu u Parizu: gotovo sve
slobodno vreme u Parizu Andric provodi u Nacionalnoj biblioteci
i Arhivu Ministarstva inostranih poslova proucavajuci istorijsku
gradu o Bosni s pocetka devetnaestog veka i citajuci korespondenciju
Pjera Davida, francuskog konzula u Travniku. S proleca 1928.
godine premešten je za vicekonzula u Poslanstvu u Madridu.
Te godine objavljuje price „Olujaci“, „Ispovijed“
i „Most na Žepi“. Sredinom sledece godine
prelazi u Brisel, na mesto sekretara poslanstva, a u Srpskom
književnom glasniku pojavljuje se njegov esej „Goja“.
Vec 1. januara 1930. godine u Ženevi pocinje da radi
kao sekretar stalne delegacije Kraljevine Jugoslavije pri
Društvu naroda. Te godine objavljuje esej o Simonu Bolivaru,
pricu „Kod kazana“ i tekst „Ucitelj Ljubomir“.
U Beogradu sledece godine izlazi i druga knjiga pripovedaka
kod Srpske književne zadruge u kojoj se, pored prica
ranije objavljenih u casopisima, prvi put u celini štampaju
„Anikina vremena“, a u kalendaru-almanahu sarajevske
Prosvjete pojavljuje se putopis „Portugal, zelena zemlja“.
Godine 1932. Andric objavljuje pripovetke „Smrt u Sinanovoj
tekiji“, „Na ladi“ i zapis „Leteci
nad morem“. U martu mesecu 1933. godine vraca se u Beograd
kao savetnik u Ministarstvu inostranih poslova. Iako intenzivno
piše, ove godine objavljuje samo pripovetku „Napast“
i nekoliko zapisa. Iste godine, 14. novembra pismom odgovara
dr Mihovilu Kombolu i odbija da njegove pesme budu uvrštene
u Antologiju novije hrvatske lirike: „...Ne bih nikada
mogao ucestvovati u jednoj publikaciji iz koje bi principijelno
bili iskljuceni drugi naši meni bliski pesnici samo zato
što su ili druge vere ili rodeni u drugoj pokrajini.
To nije moje verovanje od juce nego od moje prve mladosti,
a sad u zrelim godinama takva se osnovna vrednovanja ne menjaju“.
Sledece godine unapreden je za savetnika 4. grupe 2. stepena
Ministarstva inostranih poslova. Postaje urednik Srpskog književnog
glasnika i u njemu objavljuje pripovetke „Olujaci“,
„Žed“ i prvi deo triptiha „Jelena,
žena koje nema“. Postaje nacelnik politickog odeljenja
Ministarstva inostranih dela 1935. godine i stanuje u hotelu
Ekscelzior. Štampa pripovetke „Bajron u Sintri“,
„Deca“, esej „Razgovor s Gojom“ i
jedan od svojih znacajnijih književnoistorijskih tekstova
- „Njegoš kao tragicni junak kosovske misli“.
Tokom sledece godine Srpska književna zadruga štampa
drugu knjigu Andricevih pripovedaka koja, medu onima koje
su objavljivane u casopisima, sadrži još i price
„Mila i Prelac“ i „Svadba“. Andriceva
diplomatska karijera ide uzlaznom linijom i on u novembru
mesecu 1937. godine biva imenovan za pomocnika ministra inostranih
poslova. Te godine dobija i visoka državna odlikovanja
Poljske i Francuske: Orden velikog komandira obnovljene Poljske
i Orden velikog oficira Legije casti. Iako okupiran diplomatskom
službom, Andric tokom ove godine objavljuje price „Trup“
i „Likovi“, a iste godine u Becu, prikupljajuci
gradu o konzulskim vremenima u Travniku, u Državnom arhivu
proucava izveštaje austrijskih konzula u Travniku od
1808. do 1817. godine - Paula fon Mitesera i Jakoba fon Paulica.
Pocetkom 1938. godine pojavljuje se prva monografija o Andricu
iz pera dr Nikole Mirkovica.
Diplomatska karijera Ive Andrica tokom 1939. godine doživljava vrhunac: prvog aprila izdato je saopštenje da je Ivo Andric postavljen za opunomocenog ministra i izvanrednog poslanika Kraljevine Jugoslavije u Berlinu. Andric stiže u Berlin 12. aprila, a 19. aprila predaje akreditive kancelaru Rajha - Adolfu Hitleru. U jesen, pošto su Nemci okupirali Poljsku i mnoge naucnike i pisce odveli u logore, Andric interveniše kod nemackih vlasti da se zarobljeništva spasu mnogi od njih. Politicari u Beogradu, medutim, ne racunaju baš uvek na svoga poslanika, i mnoge kontakte sa nemackim vlastima održavaju mimo Andrica. Pisac i u takvim okolnostima objavljuje: pripovetka „Caša“ i zapisi „Staze“ i „Vino“ izlaze u Srpskom književnom glasniku tokom 1940. godine. U rano prolece 1941. godine Andric nadležnima u Beogradu nudi ostavku: „...Danas mi u prvom redu službeni a zatim i licni mnogobrojni i imperativni razlozi nalažu da zamolim da budem ove dužnosti osloboden i što pre povucen sa sadašnjeg položaja...“ Njegov predlog nije prihvacen i 25. marta u Becu, kao zvanicni predstavnik Jugoslavije prisustvuje potpisivanju Trojnog pakta. Dan posle bombardovanja Beograda, 7. aprila, Andric sa osobljem Poslanstva napušta Berlin. Potom odbija ponudu nemackih vlasti da ide u bezbedniju Švajcarsku, ali bez ostalih clanova Ambasade i njjihovih porodica: bira povratak u okupirani Beograd. Novembra meseca biva penzionisan, ali odbija da prima penziju. Živi povuceno u Prizrenskoj ulici, kao podstanar kod advokata Brane Milenkovica. Odbija da potpiše Apel srpskom narodu kojim se osuduje otpor okupatoru. Odbija, takode, da Srpska književna zadruga za vreme dok „narod pati i strada“ objavi njegove pripovetke. U tišini svoje iznajmljene sobe, piše prvo Travnicku hroniku, a krajem 1944. godine okoncava i Na Drini cupriju. Oba romana objavice u Beogradu nekoliko meseci po završetku rata, a koncem 1945. godine u Sarajevu izlazi i roman Gospodica.
Prve posleratne godine postaje predsednik Saveza književnika Jugoslavije i potpredsednik Društva za kulturnu saradnju sa Sovjetskim Savezom i vecnik III zasedanja ZAVNOBIH-a. Tokom 1946. godine živi u Beogradu i Sarajevu, postaje redovan clan SANU. Te godine, medu ostalim, objavljuje pripovetke „Zlostavljanje“ i „Pismo iz 1920. godine“. Sledece godine postaje clan Prezidijuma Narodne skupštine NR Bosne i Hercegovine i objavljuje „Pricu o vezirovom slonu“, nekoliko tekstova o Vuku Karadžicu i Njegošu, a tokom 1948. godine prvi put ce biti štampana „Prica o kmetu Simanu“. Narednih nekoliko godina vrlo aktivno bavi se javnim poslovima, drži predavanja, govori na javnim skupovima, kao clan razlicitih delegacija putuje u Sovjetski Savez, Bugarsku, Poljsku, Francusku, Kinu. Objavljuje uglavnom krace tekstove, odlomke pripovedaka, price „Bife Titanik“ (1950), „Znakovi“ (1951), „Na suncanoj strani“, „Na obali“, „Pod Grabicem“, „Zeko“ (1952), „Aska i vuk“, „Nemirna godina“, „Lica“ (1953). Godine 1954. postaje clan Komunisticke partije Jugoslavije. Prvi potpisuje Novosadski dogovor o srpskohrvatskom književnom jeziku. Te godine štampa u Matici srpskoj Prokletu avliju , a pripovetka „Igra“ pojavljuje se 1956. godine.
Godine 1958. u šezdeset šestoj godini, Ivo Andric se vencava sa svojom dugogodišnjom ljubavlju - Milicom Babic, kostimografom Narodnog pozorišta iz Beograda, udovicom Nenada Jovanovica. Sa ženom se seli u svoj prvi stan - u Ulici Proleterskih brigada 2a. Te godine objavljuje pripovetke „Panorama“, „U zavadi sa svetom“ i jedini predgovor koji je ikada za neku knjigu napisao: uvodni tekst za knjigu Zuke Džumhura „Nekrolog jednoj caršiji“.
„Za epsku snagu“ kojom je „oblikovao motive i sudbine iz istorije svoje zemlje“, Ivo Andric je 1961. godine dobio Nobelovu nagradu.
Besedom „O prici i pricanju“
u kojoj je izložen njegov
spisateljski vjeruju, 10. decembra 1961. godine zahvalio je
na priznanju. Iako su do tada njegova dela prevodena na mnoge
jezike, posle dodeljivanja nagrade pocinje veliko interesovanje
sveta za dela pisca sa Balkana i njegovi se romani i pripovetke
štampaju na preko tridest jezika. Iako odbija mnoge pozive,
tih godina Andric boravi u Švedskoj, Švajcarskoj,
Grckoj, Egiptu. Celokupni iznos Nobelove nagrade poklonio
je iz dva dela biblioteckom fondu Bosne i Hercegovine. Uz
to, veoma cesto ucestvuje u akcijama pomoci bibliotekama i
daje novac u humanitarne svrhe. Godine 1963. kod Udruženih
izdavaca (Prosveta, Mladost, Svjetlost i Državna založba
Slovenije) izlaze prva Sabrana dela Ive Andrica u deset tomova.
Naredne godine boravi u Poljskoj gde u Krakovu biva promovisan
za pocasnog doktora Jagelonskog univerziteta. Piše veoma
malo, ali se njegove knjige neprekidno preštampavaju
i u zemlji i inostranstvu. U martu mesecu 1968. godine Andriceva
žena Milica umire u porodicnoj kuci u Herceg Novom.
Sledecih nekoliko godina Andric nastoji da svoje društvene aktivnosti svede na najmanju mogucu meru, mnogo cita i malo piše. Zdravlje ga polako izdaje i on cesto boravi u bolnicama i banjama na lecenju. Trinaestog marta 1975. godine svet ce napustiti jedan od najvecih stvaralaca na srpskom jeziku, pisac mitotvorne snage i mudri hronicar balkanskog karakazana. |
